Adalbol; hovudbøle, storgard. Namnet seier sitt om kva tankar Ramnkjell hadde om seg sjølv og evnene sine.
Somme kommentatorar vil ha det til at Fenres her er Fenresulven, men det gir lita meining utan Fenres ungar vil seia noko slikt som Fenres skyldingar, slekta hans. I den meininga kan ulvane Skoll og Hate gi meining. Dette er vanskeleg å avklara da den strofa som er nytta som underlag for omsetjinga ikkje er tatt med i den autoriserte utgåva av eddadikt som ligg til grunn her.
aga; skremma, setja skrekk i
Allsvinn; ein jotun.
andre gongen; første gongen var da jorda vart skapt av kroppen til
Yme i Ginnungagap
andsynes; overfor, andlet til andlet
antrast; koma med motseiingar, krangla.
ape; fåming, fåviting, tosk.
attbeding; nøding; ein skulle sjølvsagt bli beden fleire gonger før ein tok for seg av maten.
auser med vatn; også etter gammal hedensk skikk var det vanleg å ausa med vatn ved vigslingar.
austan; austfrå. Slik var tilhøva i Vest-Noreg, elvane kom austfrå.
avl; styrke.
avla; skaffa, vinna.
avlar; esser, eldstad i smie. Elles var slikt arbeid tiltenkt dvergane.
avle; styrke.
banemann; drapsmann - broren er jotnen Bele som Frøy drap. Banemannen til bror min blir såleis ei kenning på Frøy.
batar; hjelper; vera til gagn for.
beite; kryssa, sigla opp mot vinden.
bela; fri (v.)
Bessegòtene; samansett av berse (besse); hannbjørn, bamse og gòte; langstrakt søkk.
Billings møy; ei jotundotter.
bisn; eit objekt for undring og spott.
bivra; skolv.
bjart; klar, lys
bjorsal; ølsal, drikkehall; bjòrr var sterkt øl, ofte innført.
Bjørn Kjøpmann, eller Bjørn Farmann som Snorre kallar han, vart konge i Viken etter at Harald Hårfagre delte riket sitt mellom sønene sine. Bjørn vart drepen av bror sin, Eirik Blodøks, som ville redusera talet på konkurrentar til trona.
bolsterkvile; madrass
brandom; vedskiene (inne i stova).
brauti; vegen.
breidsla; breisla, teppet.
brekke; bakke.
brigd; omskifte.
Brime og Blåin; heiti for Yme
brok; bukse.
brå; snar.
brår; svinga, slår, kjempar
budd; utstyrt .
buførte; førte feet til seters.
Bur; Kua Audhumla, som fostra Yme i Ginnungagap ved å gi han mjølk som næring, fekk sjølv næring frå somme islagde saltsteinar som ho slikka, og såleis vart Bure til. Sonen hans Bur eller Bor hadde tre søner med Bestla, dotter av jotnen Bóltorn. Dei var
Odin, Vilje og
Vé. Bur sine søner var gode og fagre og vart stamfedre til æsene si ætt.
Byleist; er ein jotun, bror av Loke.
Dei var ikkje vant på gull; dei mangla ikkje gull.
den dimme draken; Nidhogg, ein orm som bur ved den rota til Yggdrasil som endar i Nivlheim, ved brønnen Hvergelme. Nåstranda er breidda til denne brønnen. No viser Nidhogg seg for siste gong.
den mæte mjød; den framifrå drykken er Suttungs skaldemjød som Odin stal.
den store (guden); kven denne store guden er, er uvisst; Odin har jo falle i kamp.
dragast; slåst.
dros; vørdeleg, stateleg kvinne, ung og ven kvinne.
drotten; herren
Dublin; var frå om lag år 900 til eit stykke ut på 1200-talet eit norsk vikingkongedømme.
dulram; samansett av dul, skjult og ram, svært. Ei dulram dros er ei jente som er svært flink til å halda ting skjulte.
dvergar; Dvergane og svartalvane, som ofte ikkje vart haldne skarpt frå kvarandre, budde djupt under jorda, eller dei kunne halda til i eller under steinar og i haugar. Dei var småvokste og stygge. Om svartalvane heiter det at dei var svartare enn bek. Ei mengd dvergar er nemnde i dei gamle kjeldene. I
Voluspå vert ei heil fjøld av dei rekna opp. Det viktigaste gjøremålet deira var smedarbeid, og i det kunne ingen måla seg med dei. Alle framifrå våpen og kostesame klenodium som vi høyrer om i dei eldste segnene, var gjorde av kunstferdige dvergar. Dei var hatske på gudar og menneske og lite villige til å arbeida for dei. Når dei vart tvungne til det, prøvde dei alltid å gi verket sitt ein trolldomsaktig ulykkesbringande eigenskap så eigaren fekk lita glede av det.
dølja; skjula
Dåin, Dvalin; sjå Voluspå 11.
dåm-ven; ei dåmven dros er ei jente som luktar godt.
eignelut; eigedel.
eigni; eigedelane, godset.
ein-nætt is; is som er ei natt gamal.
eirhjelm; kopparhjelm eller kanskje gullhjelm. Poenget her er at den skinande hjelmen stikk seg ut i mengda av krigsmenn, og såleis kunne kongen bli eit lett bytte sidan det var greitt å sjå kor han var. Snorre seier at ein av mennene dekte til hjelmen med eit klede for å unngå at alle danskane søkte mot Håkon.
èk; aka - èk - ók - ake; kjøra, fara.
el; (ala - el - ol - ale); skaffa seg, bera på; også avla, føda.
elleve eple; Idunn sine eple. Idunn var gudinna for den evige ungdommen, og epla hennar hadde ein foryngande effekt. Kvart år måtte æsene eta av desse epla. Det er såleis litt av eit framlegg Skirne kjem med her; ikkje bare skal jotnane bli fruktbare som aldri før, men dei skal òg kunna leva til evig tid.
erge; unaturleg seksuell lyst.
etlar; har i sinne.
evlar; maktar, greier, meistrar.
fagna; gjevt.
fagna; tatt imot.
fagnad; glede, ære
fallande båre; fallande sjø, da viktige arbeid ikkje måtte
gjørast.
fe-eign; eige av gods.
fegen; glad
feig; dødsens, dødsmerkt
fe-muner; eigedelar, rikdommar.
Fenres ungar; her siktast det truleg til Skoll og Hate, to jotnar i ulveham. Dei gav seg til å fara etter Sol og Måne for å sluka dei. Sol og Måne må derfor skynda seg på himmelen, men ein dag vil forfølgjarane nå dei. Hate er den fælaste. Snorre nemner at han òg vert kalla Månegarm eller månehunden, men dette namnet er ikkje nemt i eddadikta, og forskarar meiner det kan vera ei mistyding frå Snorre si side.
feransdom; (sett saman av fe, gods, rans, taka i frå og dom) dom som går ut på å ta godset frå ein som er dømd på Alltinget.
fet; steg.
fimbul-tul; gammal vismann; Odin.
fimbul-ty; Odin. I Håvamål er han kalla fimbul-tul.
Fitjung; visst namn frå Fitjar.
Fjalar; her om Suttung, far til Gunnlòd og herre over skaldemjøden som
Odin stal. Elles er Fjalar ein dverg og ein hane.
Fjalar; den sotraude (sic!) hanen som bur nede hos Hel og som gel når ragnarok kjem.
fjetrone; fotlenkene. (Jfr. eng. fetters)
Fjorgyn; Jord, mor til Tor. Jord, Lodyn og Fjorgyn er same personen.
fjørham; Frøya åtte ein falkeham som lot den som tok han på seg fly som fugl.
fjåg; glad.
flein; pil, kastespyd.
flein; pil med haker; flein-floa blir såleis ei kenning for pileregnet
fordom (adv.); før, tidlegare.
forn; gammal.
fortalde det; drap skulle lysast eller kunngjørast, elles vart det rekna som mord eller løyndomsdrap, og det vart ein lyst fredlaus av.
framfaren; død; gjetarguten meiner her at enten er Skirne alt død og derfor eit gjenferd, eller så er han snart død.
frega; spørja.
Freke; namn på Fenrisulven.
fretta; spørja, fritta ut
frilleviv; konkubine, elskarinne.
frode; kloke
fræge; namngjetne, vidspurde.
frøde; kunnskap; kvede, song; trolldomssong.
frøkleg; djerv, motig.
fulla; heilt ut.
fyrndeheim; dei tidlegaste tider.
fyser; lyster. (Jfr. u-fyseleg; ulystprega)
fær; gir.
fåmen; hjelpelaus, stakkarsleg.
fått; få ting.
fåvis; dum.
gagleskogen; fugleskogen ; ein gagl er ei lita gås.
galdrar; syng trollsongar.
gall; feil, lyte.
gaman; glede, hugnad.
gambantein; trollstav.
gandar; gand er trolldom eller magi.
gantast; halda moro og leven, skjemta, fjasa; apast.
Garm; hunden som vaktar nedgangen til Hel.
gasta; storarta, framifrå
gaumar; anser, gir akt på.
geiren; spydet.
geirom; (instrumental dativ pl., styrt av med) ein geir er eit spyd.
giddande; skjelvande.
Gim-le; namn på det nye landet etter ragnarok.
gir; begjær, attrå.
gjerug; den gjerrige.
gjerugskap; det å vera gjerrig.
gjet; gjettar.
gjete; vokta, passa på; jfr. gjetar
gjeti; fortalt.
gjet no vel på; pass no godt på.
gjetord; omdømme, rykte.
gladvær; munter, livleg, vennleg.
globjart; glimtande og skinande.
Gløymsle-hegren; "hegre" vart nytta karakteriserande (og nedsetjande) om personar.
gløype; sluka.
Gnipaheller; bustaden til Garm.
gny; tuta, dura, braka.
gòdord; vyrdnad som gòde. Gòde - (gno. gòðe, avleia av god, gud) nemning på islandsk heradshovding i fristatstida. Vyrdnaden hans vart kalla gòdord og var arveleg, men kunne seljast og overdragast. Opprinneleg var det tre gòdord i kvart tinglaget, tre tinglag i kvar fjerdingen, altså 36 gòdord. Seinare fekk nordfjerdingen fire tinglag, så talet av gòdord steig til 39. Då kristendomen vart innført, mista godane dei religiøse funksjonane sine som tempelstyrarar, men tok vare på den verdslege makta si, som vesentleg var av administrativ art. Gòdane hadde sete i lagretten og dermed del i den lovgivande makta. Til Island var namnet gòde overført frå Noreg, der ordet opprinneleg var ei nemning for ein heidensk prest (blótgoði, hofgoði).
grannvar; svært varsam.
grasgeil; grasgrodd krøterveg.
grindar; karmar, bingar.
grjot; stein. Ordet finst framleis i stadnamn som Grøt og Grøtdal - steindal.
grjotberg; steinberg; grjot var gammalnorsk for stein og finst i dag i stadnamn i samansetningar som Grøtdal.
Grjotteigsel; samansett av grjot, stein, teig, jordstykke og sel, seter.
gryler; murrer, er lite nøgd.
grøtte; fikk til å gråta.
gruv; fell framover.
gråhærd; gråhåra.
gudetjodi; gudefolket, gudeflokken.
gude-vorden; Heimdall
gullhyrnde kyr; kyr med gullhorn blir her eit bilde på jotnane sin ufattelege rikdom. Denne trua på jotnane som ustyrteleg rike heldt seg lenge i norsk folketru i tanken om dei enorme rikdommane til trolla i berget det blå.
Gullinkambe; den gullkamma hanen som gel når ragnarok kjem og vekkar
gudane. Det same skal den svarte hanen i Hel og Fjalar, den raude hanen i Jotunheimen, gjøra.
Gullveig; mange meiner at det her er snakk om ei personifisering av gullet. Ein kan òg
gjøra seg opp somme tankar om kvifor det er personifisert som ei kvinne.
Gunnlòd; var sett til å vakta skaldemjøden som far hennar, jotnen Suttung, åtte.
gygrehyrding; ei gyger er ei jotunkjerring og ein hyrding er ein gjetar.
Gymes-gardom; dativ fleirtal. Gyme var ein jotun og far til Gjerd.
gøyser; sprutar.
gåvo; pret. pl. ; gav.
hagleg; høveleg, passande.
hamnar; slepp ut på beite i hamnehagen
hapt; band.
Harald Hårfagre (ca. 865 - ca. 945) var konge i Noreg frå ca. 897 til han døde. Rikssamlinga møtte vesentleg motstand, og det ikkje snakk om ein nasjon av nordmenn på denne tida. Folk opplevde seg framleis som stammefolk; trønderar, håløyger, ryger osb., og mange flydde av landet framfor å gi seg inn under Haralds kongsmakt. Somme drog i viking og andre busette seg på Island.
hausen; heilen, skallen, hovudet.
hedan; herfrå.
hedna; hovudhåret.
Heimdalls ljod; Gjallarhornet, som Heimdall skal blåsa i under ragnarok.
heimen; verda.
hekk; heng.
heldo; pret. pl. - heldt.
helga; heilage.
helvta; halvparten.
heppe; hell.
hera; hit
Hildarleiken; Hild var ei valkyrje. Hildarleiken blir såleis ei kenning for striden, som òg vart kalla Hildarting.
himmelhestar; Himmellekamane Sol og Måne vart òg skapt av
Odin, Vilje og Vé. Til det brukte dei
gneistane frå Muspellsheim som for omkring i lufta. Sola og månen vart sette på kvar si vogn, og kvar vogn fekk to hestar. Hestane til Sola heitte Årvak og Allsvinn (Árvakr; den tidleg vakne, Alsviðr; den svært hurtige). Framom sola står skjoldet Svalin Svalinn, kjølaren). Til å kjøra vogna vart sette dei to deilige barna til Mundilsfare, Sol og Måne. Mundilsfare var så stolt av dei at han hadde kalt opp dottera etter sola og sonen etter månen. Til straff for eit slikt overmot sette så æsene dei til å kjøra vognene til sola og månen.
hitt; det andre.
hittast; møtast, treffast.
hjuring; gjetar
hordom; utukt.
Horg og hov; svært ofte nemnde i lag; større og mindre blotehus
hovsamt; måtehalden.
hovudtoppen; det oppsette håret på hovudet.
hugverk; sut, angst, anger.
husar; er genitivforma av hus.
hædde; spotta, gjorde narr av.
hædt; spotta.
hæv; gild, gjæv, framifrå god, dugande, dugeleg.
håd; spott; hæding
håle; glatte.
Hårs hall; Valhall; Hår var eit heiti for
Odin - den høge.
håttar; sansar, merkar.
Håvahalla; halla til Hår, "den høge", d.e. Odin.
Håvamål; sett saman av Hår; den høge, Odin og mål; tale. Håvamål vil altså seia talen til den høge.
håvár; samansett av há, høg og varr som har to meiningar:
|
1) varsam, forsiktig, redd
|
2) oppmerksam, vis, kunnig
| |
No er det slutt på den gylne uskyldsalderen. Gudane må verja seg mot fiendtlege makter, somtid ved svik. Andre jotunkvinner som Skade og Gjerd fekk tilgjenge til æsene sine bustader. Fredstida måtte vika for den urolege krigstida, og no trong gudane meir enn før tryllevåpen og hjelp frå einherjane. Gudane er ikkje lenger fredelege
verdsstyrarar, dei fremste blant dei er krigsgudane. Til denne tida høyrer dei mange segnene om storverk og svikefull framferd, og det er langt frå alltid at gudane vinn siger og heider. Ufreden når så frå gudar til menneska. Valkyrjene rir til menneskeverda, og freden er borte der også.
Gullveigepisoden er tolka på ulikt vis. Sigurðr Nordal reknar Gullveig for å vera ein inkarnasjon av gullet, og dei tre tussemøyane er skjønne kvinner som vekkjer strid. A.G. van Hamel løyser problemet på ein annan måte i "The Game of the Gods". Gudane sine spelebrikkar av gull samanliknar han med liknande spel i walisiske segner, og han
peikar på at både gullet og spelet har magiske krefter. Gudane styrte verda med spelet sitt. Tursemøyanse stal spelet og brikkane og brakte konflikt inn i ei verd av harmoni. Gudane må gripa til ufredelege middel. Dei skapar dvergane og dei bryt eiden sin, men forfallet kan dei ikkje stogga. Etter ragnarok finn dei æsene som overlever brikkane igjen, og spelet kan ta til på nytt i ei verd der harmonien er gjenoppretta.
tusular; tussar, tuslingar. Trolla har mange namn.
tvegen; vaska, rein.
tvivetring; (hest) som er to år gamal.
tynte; drap.
tyntest; omkom, vart drepne.
ugjerest; tapar seg.
umannsferd; redd eller feig manns ferd (legg merke til at feig hadde ei anna meining i norrøn enn i vår tid. Ungdomsspråket gir ordet dessutan ei tredje meining, nemleg urettferdig, og ho gjeld ikkje her.) Denne strofa uttrykkjer ein bit av den norrøne etikken som kan verka noko framand på somme i vår tid. Før det første gjeld lagnadstrua. Same kva ein gjør, kan ein ikkje sleppa unna det som er fastsett av nornene. Derfor kan det vera like greitt å trå til skikkeleg, for var det fastsett at ein skulle sleppa unna med det, slapp ein unna med det. Ei slik innstilling kunne ha skapt mang ein Rambo.
I kjølvatnet av dette kjem førestellinga om at somme slepp unna med kva som helst, mens andre får aldri gjort det grann. Dei gamla snakka om goðan drengr når dei tenkte på slike som var fødd med sølvskei i munnen og gullhår over det heile. Lítillmaðr var den nemninga dei brukte på slike som aldri lyktest med noko. Om ein var av det eine eller andre slaget, var ikkje noko ein kunne gjøra noko med, det var fastsett av nornene. I alle høve ser ikkje Skirne nokon grunn til å oppføra seg som om han var redd, jamvel om han nok var det.
unaleg; triveleg, gledeleg.
undur; formiddag, middagstida.
une; ha det triveleg, lika seg.
une; trivnad, hugnad.
uneleg; triveleg. I denne strofa er meininga at bare eit så slu kvinnfolk som Heid kunne finna trivnad i å halda på med slik trollskap.
uner; er tilfreds. Legg merke til kor kostbar Gjerd gjør seg. Det er faktisk heller uvanleg, for det låg i trolla sin natur å søkja samkvem, gjerne seksuell samkvem, med gudar og med menneske. Likevel passar denne uviljen til Gjerd godt inn i den naturmytiske tolkinga som er gitt av dette kvadet.
Urdarbrunnen; ein brønn ved Yggdrasil kalt opp etter norna Urd som budde der saman med Verdande og Skuld.
utole; utåleleg plage eller lyst.
uvarleg; utrygt.
val; falne menn.
valda; gjøra, forårsaka
valdyret; Fenresulven.
valfader; Odin. I denne samanhengen vert han påkalla som autoritet for å styrkja tiltrua til det som diktet fortel.
valgalder;(sett saman av val, mann som har falle i slag og galder, tryllesong) tryllesong som vekkjar dei døde.
Valtam; den stridsvante.
valtiva-vé; den heilage bustaden til krigsgudane.
vandt; vanskeleg
vaner; nemning på dei eldste gudane i norrøn mytologi. Dei vart i seinare tid fortrengde av æsene.
vanheppe; uhell, dårleg lykke.
vaningen; Frøy, som var ein av vanene.
vanta; mangla.
vardar; held vakt, vernar
varest; legg merke til, bli var.
vé; heilag stad.
vega; fella. Vidar skal hemna Odin ved å drepa valdyret Fenresulven.
Vegtam; den vegvante, dvs. vandringsmannen.
veitsle; gilde.
velor; list, knep.
verjemål; forsvar.
versnar; blir dårlegare.
vesal; låk, dårleg.
vesalmann; liten, fattigsleg mann
vettervegen; vintervegen: å visa nokon vintervegen er å visa han bort.
viljen; friviljug
vindalt tre; treet der det bles er truleg eit slags pinsletre, nytta ved asketiske innviingar der ein skulle læra seg å kjenna løynde ting (t.d. runer, som her).
Vindheim; himmelen.
Vingtor; i Vavtrudnesmål 51 er Tor kalla Vingne.
vitje; sjå om.
volve; spåkjerring.
vægsam; ettergivande og føyeleg.
vørde; verdsette.
vørdnaden; æra.
vøre; pret. konjunktiv av vera.
våbandi; ulykkesbandet; kva slags band Våle snur eller flettar på, er uvisst.
våden; ulykke som fører til død.
vålyndt; ikkje til å lita på; ustø; utrygg.
vånd; lita stong, grann kjepp, tein. (jfr. eng. wand - tryllestav)
Ygg; heiti for Odin, jfr. Ygg-drasil, Odins hest, som namn på galgen. Det kan verka som eit paradoks at livstreet er det treet folk vart hengde i.
ym; pres. av ymja - jamrar.
Ynglingeætta; Den norske kongeætta stammar etter segna frå Frøy, eller Inge eller Yngve som han òg vart kalla. Dette er ein svært vanleg måte å legitimera makt på; den som ættar frå gudane kan menneska vanskeleg setja seg opp mot. Ynglingane kom truleg frå Sverige og busette seg i Vestfold. Det er rimeleg å tru at dei kom sjøvegen.
York; av gno. Jorvik, sentrum for Danelog, danskene sitt område i England.
æve; evig tid. Stutt er ovmots æve motsvarar vårt hovmot stor for fall.
øyra; låglendet attmed ei elv.
åbit; morgonmat.
ålsvarte; heilt svarte
årle; tidleg.
åsa-kulten; Tor.
Åsa-son; gudeson (son av æser)
åthug; medvit; evne til å leggja merke til det som skjer.