Frut

Ij Frut (sientìfich: fructus) a son na strutura botànica ch'as dësvlupa da l'ovari ëd na fior dòp la fecondassion, con la funsion prinsipal ëd protege e disperdi jë smens. An botànica, la definission a l'é pì precisa che cola dël lengage comun: minca frut a nass da l'ovari, ma a peul comprende 'dcò d'àutri tessù dla fior (frut acessòri). A son fondamentaj për l'evolussion dle piante angiosperme e a presento na granda diversità ëd forme e caraterìstiche.

Tassonomìa e Classificassion

Ij frut a son prodot esclusiv dle piante angiosperme (division Magnoliophyta). Soa classificassion a dipend da la strutura e la manera ëd dësvlup:

Frut sempi: Derivà da n'ovari sìngol ëd na fior con n'ovari solitari (es. pom, siresëtta).
Frut agregà: Formà da vàire ovari 'd na midema fior (es. frut dël lampon).
Frut mùltipl: Creà da vàire fior ëd n'infloressensa (es. ananas, mora).
Frut acessòri: Anté che part dël frut a deriva da tessù diferent da l'ovari (es. pom, andova la part carnosa a l'é ël ricetacol).

Strutura e Morfologìa

Un frut tìpich a l'é costituì da:

Pericarp: La part ch'a conten jë smens, dividù an tre strat:
- Epicarp (o bujàssa): La pel esterna, ch'a peul esse lissa, peilosa o sirosa (es. pom, uva).
- Mesocarp: La part central, soens carnosa o fibrosa (es. la polpa dël persi).
- Endocarp: Lë strat intern, dur o legnos (es. la greuja ëd la ninsòla).
Smens: Prodòt da l'òvul fecondà, protet dal pericarp.

Ij frut as peulo classifiché an:

Carnos: Con pericarp motobin carnos (es. bage, drupe).
Sùit: Con pericarp sùit, ch'a peul marsé (duvertesse) o nen (es. legum, nos).

Sòrt ëd Frut

Frut carnos:

Baga: Tut ël pericarp a l'é carnos (es. tomàtica, uva).
Drupa: Mesocarp carnos e endocarp dur (es. siresëtta, ninsòla).
Pom: Frut acessòri anté che ël pericarp a l'é combinà con ël ricetacol (es. pom, pruss).

Frut sùit:

marsant: As duerto për liberé jë smens (es. legum ëd la fava, càpsula dël povron).
nen marsant: A resto sarà (es. nos ëd la ninsòla, samara dël frasso).

Frut agrega e multipl:

Agregà: Combinassion ëd vàire frut cit da na sola fior (es. lampon).
Mùltipl: Combinassion ëd frut ëd vàire fior (es. figo, ch'a conten ëdcò ël fior).

Svilup dël Frut

Ël process a ancamin-a con la fecondassion ëd la fior:

L'òvul fecondà as trasforma an smens.
L'ovari as dësvlupa an pericarp.

J'àutri part ëd la fior (petaj, stam) a meuiro e a casco. Ant vàire cas, ij frut a peulo formesse sensa fecondassion (partenocarpìa), generand frut sensa smens (es. banane).

Funsion Ecológica

Ij frut a garantisso la sopravivensa dla spece:

Dispersion djë smens:
Zoocorìa: Atravërs ëd j'animal ch'a mangio ël frut e a espelo jë smens (es. frut carnos).
Anemocorìa: Dispersion dal vent (es. frut con ale, com coj dël tussilaga).
Idrocorìa: Dispersion për eva (es. coco ch'a peul navighé).

Amportansa për l'Òm

Alimentar: A son na sorgiss vital ëd vitamin-e, sùcher e fibre.

Agricoltura: La selession artifissial a l'ha creà d'infinite varietà për gust, dimension e resistensa.

Cultural: Sìmboj ëd fecondità o arvangia (es. pom ëd la discordia ant la mitologìa).

Esempi ëd Struture

Rapa: Uva (Vitis vinifera), con pericarp tut carniv.

Drupa: Persi (Prunus persica), endocarp legnos.

Legum: Pòis (Pisum sativum), frut sùit marsant.

Nos: Ninsòla (Corylus avellana), pericarp dur.

Frut accessòri: Fròla (Fragaria), con smens an sl'estem (acheni).

Ij frut a mostro la complessità evolutiva dle piante, adatand-se a dispërde jë smens ant ëd manera eficient. Sò studi a l'é essensial për l'agronomìa, l'ecologìa e la comprension ëd la biodiversità.