buiten

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  buiten    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈbœytə(n) / (2 lettergrepen)
  • (Noord-Nederland): /ˈbœʏ̯tə(n)/, /ˈbʌʏ̯tə(n)/
  • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /ˈbœːtə(n)/

Woordafbreking

• bui·ten

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘bijwoord van plaats’ voor het eerst aangetroffen in 1220

• afkomstig van: Middelnederlands: buten Oudnederlands: būtan met het voorvoegsel be- (2)

  Verwant in Germaans: Fries: bûten (Oudfries: būta)

Voorzetsel

buiten

1. niet ingesloten in het genoemde

   • Hij woont buiten de stad. 

   ▸ Phogat toonde zich teleurgesteld dat er geen steun komt van andere sporters, zoals de in India extreem populaire cricketspelers. "Atleten moeten verder dan hun persoonlijke winst kijken en volgens hun geweten handelen. We zijn menselijk. We stoppen op een dag met sporten. We moeten ook buiten de sport aan een nalatenschap werken."

   ▸ Inspiratiebron: Europese Commissievoorzitter Von der Leyen noemt de Argentijn een inspiratiebron. "Hij inspireerde miljoenen mensen, ver buiten de katholieke kerk, met zijn bescheidenheid en pure liefde voor de minderbedeelden." Ook CDU-leider Merz, aankomend bondskanselier van Duitsland, zegt dat de paus herinnerd zal worden "vanwege zijn onvermoeibare inzet voor de zwaksten in de samenleving, voor rechtvaardigheid en verzoening".

Uitdrukkingen en gezegden

   

buiten adem zijn heel moe zijn buiten de waard rekenen niet gerekend hebben op hoe anderen er werkelijk over denken buiten jezelf zijn niet meer weten wat je doet door woede buiten schot blijven zorgen voor het zelf geen gevaar lopen buiten spel blijven (willen) proberen niet betrokken te zijn buiten werking stellen buiten westen zijn bewusteloos zijn buiten zijn boekje gaan dingen doen die die eigenlijk aan z'n baas moet overlaten of die die niet mag geen voet buiten de deur zetten niet uitgaan ergens niet meer buiten kunnen niet meer zonder iets kunnen iemand ergens buiten houden iemand ergens niet bij betrekken naar buiten brengen publiceren ∗ Dit heeft REPO, een speciale werkgroep die aan de sancties werkt, naar buiten gebracht. Het zou gaan om 300 miljard dollar van de centrale bank in Moskou en nog eens 30 miljard dollar aan bezittingen van politieke en zakelijke relaties van president Vladimir Poetin. Ook zijn er onder meer diverse luxejachten in beslag genomen.

Vertalingen

    1.   

Frans: en dehors de (fr), à l'extérieur de (fr)

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		buiten
persoonlijk		erbuiten
aanwijz.	nabij	hierbuiten
	veraf	daarbuiten
vragend/betrekk.		waarbuiten

Bijwoord

buiten

1. in de buitenlucht dus niet in een gebouw

   • Wij eten vaak buiten in de tuin. 

   ▸ Dat heeft Van de Laar overgenomen van Boer, zegt hij. "Ik sta, terwijl ik met jullie spreek, buiten kruiden te plukken. Wat ik van hem heb geleerd, is altijd werken met pure smaken en met de natuur om je heen. Maar ook om altijd 100 procent te geven."

   ▸ Ik verbaasde me erover hoe een aantal jonge hikers buiten met de naderende storm omgingen. Ze maakten uitgebreid filmpjes en juichten bij elke donderslag terwijl ik juist dieper in mijn slaapzak kroop. Ik voelde me klein en uiterst kwetsbaar.

2. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord:
   1. buitensluiten: Hij sloot de kat buiten.
   2. buitenhouden

      ▸ Een van onze gedistingeerde gasten heeft mij ooit gezegd dat de monsters volgens hem niet waren bedoeld om vreemden buiten te houden, maar om de gasten te beletten de uitgang te bereiken. Het was jaren geleden dat hij dat zei, en hij is hier nog steeds. Zijn naam is Patelski. U zult hem ontmoeten.

3. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord:

   • Hij staat er al jaren buiten. 

Uitdrukkingen en gezegden

• [1] de bloemetjes buiten zetten
  uitbundig vieren.
• [1] van buiten leren
  zo goed leren dat het parate kennis wordt

Hyponiemen

   

Standdaardbuiten binnenstebuiten boerenbuiten daarbuiten erbuiten ga buiten gaan buiten gaat buiten ging buiten gingen buiten gooi buiten gooide buiten gooiden buiten gooien buiten gooit buiten hield buiten hielden buiten hierbuiten hing buiten hou buiten houd buiten houden buiten houdt buiten kom buiten komen buiten komt buiten kuitebuiten kuitjebuiten kwam buiten kwamen buiten linksbuiten rechtsbuiten sloot buiten sloten buiten sluit buiten sluiten buiten smeet buiten smeten buiten smijt buiten smijten buiten sta buiten staan buiten staat buiten stond buiten stonden buiten uitbuiten vanbuiten vrijbuiten waarbuiten zet buiten zette buiten zetten buiten

Afgeleide begrippen

   

Buitendijk Buitenhof Buitenkerk Buitenzorg buiten uit buiten werking stellen buitenaan buitenaanzicht buitenaards buitenactiviteit buitenaf buitenantenne buitenarm buitenarmatuur buitenbaan buitenbad buitenband buitenbeentje buitenbeugel buitenblad buitenbocht buitenboel buitenboord buitenburger buitencategorie buitendeur buitendien buitendienst buitendienststelling buitendijk buitendijks buitendraad buitenechtelijk buitenevenement buitenfestival buitenfunctiestelling buitengaan buitengaats buitengebied buitengebouw buitengebruikstelling buitengemeen buitengerechtelijk buitengeslotene buitengevel buitengewoon buitengoed buitengooien buitengrens buitenhangen buitenhaven buitenhof buitenhok buitenhoofd buitenhouden buitenhoudend buitenhuis buitenijs buitenissig buitenkans buitenkant buitenkerkelijk buitenkerkelijke buitenkind buitenkleur buitenkomen buitenkraan buitenlaag buitenlamp buitenland buitenleven buitenlicht buitenlid buitenlijn buitenlucht buitenlui buitenlust buitenmaat buitenmaats buitenman buitenmate buitenmeniscus buitenmens buitenmodel buitenmuseum buitenmuur buitenom buitenover buitenparlementair buitenplaats buitenpodium buitenpost buitenproportioneel buitenrand buitenreclame buitenredelijk buitenrestaurant buitenring buitenruimte buitenschilderwerk buitenschool buitenschools buitenschrijnwerk buitenschroefdraad buitenseizoen buitenshuis buitenslands buitensluiten buitensmijten buitenspeeldag buitenspeelster buitenspel buitenspeler buitenspiegel buitensport buitenstaan buitenste buitentalig buitentemperatuur buitentent buitenterrein buitentrap buitenverblijf buitenverlichting buitenvrouw buitenwaarts buitenwacht buitenwand buitenwater buitenweg buitenwereld buitenwerk buitenwettelijk buitenwijk buitenwipper buitenzetten buitenzijde buitenzwembad

Vertalingen

    1.   

Catalaans: fora (ca) Engels: outside (en) Frans: dehors (fr)

Papiaments: beig ? Pools: na zewnatrz (pl) Russisch: снаружи (ru) Spaans: fuera (es)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	buiten	buitens
verkleinwoord	buitentje	buitentjes

Zelfstandig naamwoord

buiten

1. m platteland
2. o buitenverblijf, landhuis, buitenplaats, landgoed

Verwante begrippen

• villa

Gangbaarheid

• Het woord buiten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "buiten" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.